Имиња на маалата
Тресонче во минатото имало многу маала. Со одење на селаните на гурбет (печалба) неколку од нив исчезнале. Денеска се останати следниве 14 маала:
“Бошковци”, кое името го добило откако на тоа место најпрвин се населил некој Бошко;
“Екмежиевци”, било наречено така оти таму живееле фурнаџии, а по турски фурнаџија се вели ‘екмежија’, од ‘екмек’ – леб;
“Тризловци” – оти биле тројца браќа, угурсузи, зли и лоши, па оттаму луѓето ги нарекле три зла, односно Тризловци;
“Јуруковци”, луѓето биле населени таму од турското село Јурук кај Прилеп;
“Брадиновци” се вика така оти луѓето од една куќа која се наоѓала на тоа место биле во заточение долго време. Кога ги пуштиле, се вратиле во селото, но имале големи бради, па оттука и луѓето ги нарекле Брадиновци;
“Цапаковци” се вели зашто старите нивни имале многу кози, но уште повеќе цапови (прчови).
На маалото “Кадиевци” името му е кладено вака: Се скарале некогаш тресончани со Брсјаците од синорот на Кичево за едно место во планината. Стигнале и на суд, а оттаму Османлиите им рекле да си ги донесат најстарите луѓе, па тие да кажат чија е планината.
Го повикале најстариот тресончанец кој потекнувал од една од куќите што се наоѓаат покрај реката. Тој им кажал дека границата е каде што се “трите гроба”. Османлиите го прифатиле неговото кажување, па тресончани си ја повратиле земјата, а на дојденците во судницата им рекле: ‘Што ни се обраќате нам, кога вие си имате свој кадија. Овој ми ти бил кадија, а не ние’.
“Лековци” се вика маалото зашто првите луѓе таму дошле од областа Лека во Албанија;
“Крајниковци” се вика оти било на крајот од селото;
“Пешковци” се викало оти таму само пешки се одело, патот бил тесен, па не минувал ниту коњ;
“Врлевци” се викало така зашто тие што живееле горе сe гледале оттаму, односно биле “оврлени”, “опулени”;
“Петровци” се викало така поради некој Петре кој прв се населил во тој дел од долината,
а “Јодровци” се викало оти било најголемо, најјадро, односно ‘јодро’.
“Локва”
Името се носи по “локви” – млаки, мочуришта, езеришта. Месноста е западно од Тресонче над патот што води кон селото Росоки.
“Гуменце”
На ова место селаните имале нивје, каде правеле гумна. Таму се троцкало жито, односно житото се ставало на една страна, а сламата на друга. Оттука и местото го завикале “Гуменце”.
“Сечен камен”
Ова место се наоѓа на патот кон Росоки. Тука мештаните доаѓале да делат и сечат камења за воденици, па кога прашувале каде одиш, велеле до Сечен камен. Името се подведува по акцентска целост.
“Рофјосан камен”
Кога се оди се в планина, кон Говедарник, близу до изворот Два клаенца се наоѓа една колема карпа, како со нож пресечена на половина. Преданието вели дека во карпата удрила рофја (гром), па го пресекла на половина, така што и ден денеска наоколу се гледаат големи парчиња камен расфрлани низ околната шума. Оттука името Рофјосан камен, кое се подведува под акцентска целост.
“Маркова стопалка”
Над Рофјосан камен во близина на еден друг извор што се вика Студена водица, се гледа голема вдлабнатина врз површината на една карпа. Таа стапалка (стопалка) демек била на Крале Марко, а како потврда за веродостојноста на преданието, на другата страна од долината, под врвот Брзовец тресончани нашле уште една вдлабнатина, која е всушност од другата нога на Крале Марко. Растојанието меѓу двете стапалки е околу два-три километри воздушна линија, а во долината меѓу планините минува Тресонечка река, а кањонот е длабок неколку стотина метри. Ете, колку бил голем и силен овој јунак!
Бачилата тресонечки
Едно од нив е наречено Маскаревец, оти некој маскара се направил таму. Ќирилевец е другото бачило зад ‘Шкрка’ кое името го добило по некој овчар Кире.
“Говедарник”
Говедарник’ е местото меѓу ‘Брзовец’ и ‘Шкрка’. Така се вика зашто таму паселе говедата, а над нив паселе овците.
“Присој”
Присој е местото над маалото Кадиевци во шумата. Така се вика зашто цело време е на јужната страна и во текот на целата година го пече сонце.
“Горни присој”
Ова место се наоѓа на исток од Тресонче, над Горна воденица. Така се вика оти е повисоко од ‘Присој’. Таму имало многу јачмен, а сега диви круши, сливи и дабови. Се подведува под акцентска целост.
“Смилев гроб”
Кога се оди кон бачилото Ќирилевец, кај Борот, отепан е Смиле Брадиноски од Тресонче. На тоа место го нападнале арамии качаци и за негов спомен, адет е секој кој врви по овој пат, кој од селото води кон Говедарник, да фрли по едно камче, за на Смилета да не му се изгуби гробот.
Преданија за пештерата Алилица
Алилица е пештера која се наоѓа на неколку километри источно од Тресонче. Според првото предание, понапред си бил некој овчар по име Алил, кој во месноста Гуменце си ги чувал овците и шилежињата. Овците оттаму презимувале во солунско, крај реката Галик, а шилежињата останувале во Гуменце. Но, Алил се покажал голем арамија, па ги крадел јагнињата што останувале во планината. Ги колел едно по едно и ги пуштал кон Тресонче по реката, каде ги дочекувала сестра му. Сточарите го забележале, па и него го отепале и го фрлиле во пештерата, што подоцна ја завикале Алилица.
Според второто предание, во старо време си бил некој Алил Паша. Еден ден се враќал од собирање арач (данок), но во близина на пештерата го нападнале арамии. Тој го засолнил азното во пештерата, па според некои кажувања после се вратил и си го земал, а според други, азното сѐ уште е некаде во пештерата?!
Според третата легенда, си била некоја Лила која исчезнала. Селаните тргнале да ја бараат и викале: “Ооо, Лилице, ааа Лилице, а-лилице, Алилице!!!” Не се знае дали Лилица некој некогаш ја пронашол.
Јаболкничето “Сирмиче”
Сирма Војвода потекнува од Тресонче од маалото Врлевци. Таму уште од старо време имало две јаболкничиња кои децата и старите ги завикале “сирмичиња”, оти биле убави и нежни. Ама, Сирма Војвода била и многу храбра и сурова, а за неа може да прочитете во делот за личностите од Тресонче.
“Пецово” (“Пецово гумно”)
Ова место е многу високо во планина, речиси под Брзовец. За него се користи и топонимот “Пецово гумно”, како акцентска целост, оти таму некој Пецо имал жито, па таму (на гумно) го ‘троскал’ и го вршел.
“Брзовец”
Брзовец е највисокиот врв во средиштето на Бистра планина. Се наоѓа веднаш над Тресонче, а неговите карпести сртови се највпечатливи во целата долина, па се гледаат уште од патот кој од Бошков мост води кон Лазарополе, неколку километри западно. Се вика така, зашто на него ветровите се многу силни и дуваат деноноќно во текот на целата година, но и зашто оттаму врвот носи брзи вести за промена на времето.
“Водици”
Ова место се наоѓа под месноста Пецово. Така се вика зашто во една карпа во шумата има светилиште посветено на празникот Водопост, односно Водици, кој секоја година се слави на 19 јануари. На тој ден тресончани се качуваат во шумата и кај светилиштето палат свеќи.
Изворот “Змејовица“
На еден извор кој се наоѓа на пат кон планина, кон Говедарник ќе се напиете од најладната вода на Бистра. Понекогаш изворот бил толку силен што ‘брефтал’, па велеле дека горе има некој ‘змеф’, т.е. змеј.
“Штали”
Ова место уште се нарекува и ‘Света Петка’. Се наоѓа на патот што од Тресонче води кон селото Селце. Таму денеска има штали, кои во социјализмот биле предилници за килими, а веднаш до нив се наоѓа и едно мало црквиче посветено на ‘Света Петка’, кое е едно од трите тресонечки цркви.
“Ленишча”
Месноста сред село претставува една голема ливада каде порано се одгледувал лен, па оттука и името ‘Ленишча’. Денеска околу него се наоѓаат старото училиште “Димитрија Ормански”, црквата “Свети Петар и Павле”, како и куќата на задругата “Дичо Зограф”. На ‘Ленишча’ се наоѓа и споменикот на паднатите борци во НОВ од Тресонче, Селце и Росоки.
“Сталево клаенче”
Ова кладенче се наоѓа на патчето што од Тресонче води кон Алилица, односно кон месноста Дужина дупка. Го направил некој Стале. Беше уништено и пресушено, но денеска е обновено, соѕидано и од него тече убава ладна вода.
“Дужина дупка”
Местото се наоѓа на патот што од селото води кон пештерата Алилица, покрај Тресонечка река. Се верува дека оттаму излегува виножитото. ‘Дуга’ е другото име за ‘виножито’ во мијачкиот дијалект, па оттаму и придавката – “дужина”, односно – Дупката на виножитото.
“Орлово седело”
Ова всушност претставува една голема висока карпа под врвот Брзовец. Таа се вика зашто таму има седела (гнезда) од орли. Порано имаше повеќе, но денеска многу поретко се наоѓаат орлови седела на карпата.
“Опни шуп”
Има еден стрмен рид меѓу изворчето Брајковче и ‘Орлово седело’. Качувањето по ридот е многу тешко, па секој намерник треба да напне и да се помачи за да го искачи.
“Голем дол”
Се наоѓа во подножјето на ‘Шкрка’, на крајот од ливадите во Горна воденица. Тој е најголемиот дол во долината. Горе, на неговиот почеток се двојат патиштата кои од планина водат кон Тресонче, односно кон Лазарополе.
“Горна воденица”
Источно од селото по горното течение на реката се наоѓаат неколку големи ливади. Под нив, покрај реката имало повеќе воденици, но на крај останала само една, па селаните ја завикале Горна воденица. Имало и Долна воденица. Таа била во маалото Кадиевци, десно од горниот мост што ја премостува Тресонечка река. Денеска нема ниту една од нив.
“Шкрка”
‘Шкрка’ е името на планината што како брана ја заградува тресонечката долина од исток. Станува збор за голема масивна планина покриена со густа букова шума. Изгледа доста питома, но страната што ? е свртена кон селото е многу стрмна, т.е. ‘шкарпирана’, ‘шкркеста’, ‘Шкрка’.
Тресонче 